Introductiecursus Abhidhamma - cursusmateriaal
Welkom beste deelne(e)m(st)er aan de Abhidhamma introductiecursus. Hier vind je alles wat je nodig hebt voor de cursus, zoals lees- en studiemateriaal en oefeningen.
Misschien heb je het boek van Frits Koster, het web van wijsheid al in huis, dat is het enige materiaal dat je zelf aan kunt schaffen voor de cursus.
De Abhidhamma behandelt heel gedetailleerd en uitgebreid hoe de geest werkt. In deze introductiecursus beginnen we met een klein deel hiervan te verkennen. Met de bedoeling om in onze eigen ervaring op onderzoek uit te gaan, en om te ontdekken hoe de theorie ons kan ondersteunen in de meditatiebeoefening en in het dagelijkse leven.
Het materiaal reiken we je in de verschillende week-tabjes aan aan. Het is verdeeld naar onderwerp per avond. Als extra mogelijkheid voor studie geven we je een verwijzing naar de stof in het standaard handboek over Abhidhamma, het comprehensive manual of Abhidhamma, dat je als pdf kunt downloaden met de link bij avond 1. Het is een mooie kans als je hier de tijd voor hebt om daar wat vertrouwder mee te raken, kijk maar of dit past in de tijd, de energie en de interesse die je hebt. En als dat niet zo is, is dat ook prima. De bedoeling is dat het materiaal je ondersteunt om door de week heen bezig te zijn met het onderwerp.
Het is heel behulpzaam als je (iets van) de theorie ook in je meditatie en je dagelijks leven gaat herkennen. Daarom bevelen we een dagelijkse meditatiebeoefening van harte aan. Kijk wat er past in je dag. Een vast moment, een regelmaat die past in je dagritme, kan je helpen. We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht! De Dhamma is een levend geheel, het is mooi om wat we in theorie zien ook in ons leven te herkennen.
We wensen je inspiratie, plezier en verdieping toe!
Introductie Abhidhamma en materie (rupa); het lichaam en andere materie
De Abhidhamma leert ons dat er verschillende manieren zijn om te kijken naar onze ervaring. Wat gebeurt er wanneer we anders naar de ervaring gaan kijken? De ervaring steeds meer “uitkleden”, voorbij alle concepten en ideeën? Ook gaan we deze week kijken naar materie, rupa. Hieronder valt niet alleen het lichaam, maar ook alle materie buiten ons. We zijn zo vaak bezig met materie (ons lichaam, het lichaam van
anderen, allerlei spullen en bezittingen), hoe het eruit moet zien, wat we wel willen hebben en niet en ga zo maar door. De Abhidhamma kan ons helpen om op een andere manier ernaar te kijken, waardoor we minder energie hoeven geven aan, minder bezig hoeven zijn met al die materie, de hele dag door.
Lees- en studiemateriaal
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 1, Bewustzijn, pagina 23 – 25 1e alinea
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 16 het fysieke leven, pagina 191 – 193
Optioneel uit comprehensive manual of Abhidhamma:
• Hoofdstuk 1, Paragraaf 2; The fourfold ultimate reality + guide to paragraaf 2; pag. 25 - 1e alinea pag. 27.
Oefeningen
We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht!
Oefening 1; een oefening voor in de meditatie
Deze oefening kun je doen tijdens (een deel van) de meditatie.
Wanneer je mediteert, kun je onderzoeken of het nu rupa/ materie is dat je ervaart, of dat het nama/naam is.
Vaak denken we dat wat we ervaren, het lichaam is. Bijvoorbeeld wanneer we in de meditatie benoemen: warmte, hardheid, tintelingen, inademen of uitademen. Of wanneer we geluiden horen. Maar het proces van waarneming gaat zo snel; er is bijvoorbeeld een verschil tussen de directe ervaring van de sensaties van warmte of hardheid, en de ervaring van het herkennen en benoemen daarvan. Dat herkennen van wat het is (dit is hardheid, warmte, tintelingen, inademen of uitademen) is perceptie, waarneming aan het werk. En perceptie is een mentale factor, iets dat in de geest gebeurt. Of misschien merk je de reactie op die hardheid of warmte op. Wie weet is er een beetje weerstand of maak je je zorgen, en voor je het weet ben je gaan verzitten. Aversie of weerstand is ook een mentale factor, ook iets dat in de geest gebeurt. Zo kun je benoemen wat je tegenkomt. Misschien dat je dan minder hardheid, warmte of tintelingen benoemt, maar eerder de reactie erop.
Met deze oefening kun je dit verschil tussen nama en rupa gaan verkennen. En het is niet de bedoeling dat je alles meteen hoeft te zien, maar alleen om jezelf ervoor open te stellen, met een geïnteresseerde blik onderzoeken wat zich aandient. Wie weet kom je tot de ontdekking, dat er wel meer nama wordt ervaren, dan rupa...
Oefening 2; een oefening voor in het dagelijkse leven
Deze oefening kun je tussendoor doen, wanneer je bijvoorbeeld bezig bent met de was opvouwen. Hoe voelt het aan, de stof tussen je handen. Zacht? Glad? Hobbelig? Wanneer je de stapel schone was oppakt, voelt het zwaar of licht? Is er een geur die je ruikt?
Zo kun je deze oefening uitbouwen en je voornemen op deze manier te oefenen wanneer je de was ophangt, opvouwt, je handen wast, aan het koken bent. Een intentie om je te richten naar de fysieke ervaring van het koken, was ophangen, etc. Of als we de vaatwasser uitruimen en de aandacht richten op het voelen van het bestek, borden, pannen. En de verhalen erover te laten voor wat het is.
Wanneer we oefenen om de aandacht steeds terug te brengen naar de fysieke ervaring (of de geest als het ware steeds terug brengen naar het lichaam), kan ons dat ondersteunen om in het hier en nu te blijven. Want onze geest kan vooruitlopen naar de toekomst of wegdwalen in het verleden, maar het lichaam is altijd hier en nu!
Hieronder vind je de inleiding van de bijeenkomst van week 1 (de uitwisseling van de bijeenkomst is niet opgenomen).
Universele en incidentele cetasika’s; metgezellen van het bewustzijn of mentale factoren.
Welke factoren zijn er in ieder moment en welke vaak?
Deze week gaan we kijken welke metgezellen of mentale factoren ons voortdurend vergezellen, dus voortdurend aanwezig zijn in iedere ervaring. Misschien zou je het een soort basisprocessen kunnen noemen, die ons helpen te kunnen functioneren. En we kijken naar metgezellen die vaak wel en soms niet aanwezig zijn in de geest, en die zowel heilzaam als onheilzaam kunnen kleuren.
Op deze manier leren we zien, dat waar we ons aan vast houden als ik en van mij, eigenlijk alleen maar geconditioneerde processen zijn.
Lees- en studiemateriaal
- Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 8 Universele en incidentele metgezellen, pagina 99 – 110
- SN36.6 de pijlen sutta
- Overzicht van de 52 cetasika’s (metgezellen)
- Overzicht van citta (bewustzijn) met de mogelijke cetasika’s. Een visuele weergave ter ondersteuning met dank aan Zr. Agganyani; deze avond gaat over de binnenste twee ringen van het eerste plaatje. Je kunt beide overzichten ook voor de volgende avonden gebruiken.
- Spelen met perceptie. Tot slot nog een paar plaatjes, die je kunnen helpen om het effect van perceptie te ervaren. En waarbij je je bewust kunt worden, hoe perceptie kleurt en invult wat we zien: klik hier
Optioneel uit comprehensive manual of Abhidhamma:
- Hoofdstuk 2, Paragraaf 2; The universals + guide to paragraaf 2; pag. 77 – 81
- Hoofdstuk 2, Paragraaf 3; the occasionals + guide to paragraaf 3; pag 81 - 83
Oefeningen
We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht!
Oefening 1; een oefening voor in de meditatie
Kijk eens of je in de meditatie de mentale factor van vreugde (piti) kunt opmerken. Deze incidentele factor is er niet altijd. Misschien merk je de vreugde op bij het gaan zitten op je kussen omdat je hier tijd voor maakt. Of de vreugde van het eenvoudig aanwezig zijn in het moment, mindfull zijn, of de vreugde die kan opkomen bij metta (vriendelijkheid) als je dat beoefent. Je hoeft het niet op te zoeken, maar door er opmerkzaam op te zijn, zien we misschien dat het vaker voorkomt dan we denken. We lijken meestal vaker en makkelijker de onprettige geestestoestanden te zien. Vreugde opmerken maakt je meer bewust van wanneer het er is. Hoe voelt vreugde in de geest? En in het lichaam?
Oefening 2; een oefening voor in het dagelijkse leven
Ook in het dagelijkse leven kunnen we oefenen met vreugde leren zien als het er is.
Bijvoorbeeld wanneer we even pauze nemen of een kopje thee of koffie drinken. Misschien kunnen we ook vreugde ervaren wanneer we naar de natuur kijken, iets moois zien of horen of het leven in al zijn vormen om ons heen ervaren. We kunnen vreugde ervaren wanneer we iemand zien of wanneer we dankbaar zijn voor iets of iemand. Of wanneer we iets doen (of laten) voor iemand anders. Allemaal vreugde bij heilzame staten. Vreugde kan ook opkomen bij meer neutrale of onheilzame staten. We kunnen bijvoorbeeld vreugde ervaren als we een klusje of opdracht goed afgerond hebben. Maar ook misschien als iemand die iets slechts heeft gedaan, iets slechts overkomt, of als iemand waarop we jaloers zijn een tegenslag heeft. Of er ontstaat gehechtheid na het eenvoudige zien van iets moois - dat we iets willen hebben of houden - dan zorgt die gehechtheid voor een onheilzame kleuring van de geest. Als vreugde (heel) sterk is merken we het wel op, maar we zien vreugde vaak over het hoofd als het subtieler is. Vaak is het ervaren van vreugde makkelijker als we even stil zijn, even stoppen en aanwezig zijn en vreugde de ruimte geven zichtbaar en voelbaar te zijn. Kun je vreugde vaker opmerken en ervaren gedurende de dag?
Hieronder vind je de inleiding van de bijeenkomst van week 2 (de uitwisseling van de bijeenkomst is niet opgenomen).
Mooie cetasika’s; mooie metgezellen van het bewustzijn of mentale factoren (sobhana cetasika’s).
Wat is heilzaam?
Deze week onderzoeken we die factoren in de geest, die heilzaam zijn en ons verder helpen op het pad van vrede en harmonie. Wanneer we deze heilzame metgezellen leren herkennen, en weten dat ze op een bepaald moment aanwezig zijn in de geest, dan kunnen we ze cultiveren. En zo kan heilzaamheid zich meer en meer ontwikkelen in ons leven, in de meditatie en in hoe we ons naar anderen toe verhouden.
Lees- en studiemateriaal
- Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 10 Heilzame metgezellen en Hoofdstuk 11 Onthoudingen en onbegrensheden, pagina 120 – 135
- Metta chant Imee Ooi
- Oefening voor in de meditatie en het dagelijkse leven
Optioneel uit comprehensive manual of Abhidhamma:
- Hoofdstuk 2, Paragraaf 5 - 8; The beautifull factors + guide to paragraaf 5 - 8; pag. 85 - 91
Oefeningen
We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht!
Oefening 1; een oefening voor in de meditatie
Kijk eens of er een heilzame mentale factor je aandacht heeft getrokken in de studiestof van deze week. Misschien is het vriendelijkheid, vertrouwen, of compassie. En wanneer dit in de meditatie voorbij komt, kun je er met de aandacht bij blijven en verkennen en onderzoeken hoe dat echt voelt. De directe ervaring van vriendelijkheid, en afwezigheid van irritatie en kwaadwilligheid. Wat een verademing kan dat zijn!
Of een moment ervaren dat er vertrouwen is in het pad dat je gaat, in je beoefening. En mag je het jezelf gunnen om daar even bij stil te staan, blij mee te zijn, ervan te genieten? Heilzame vreugde van de beoefening. Dat kan zo’n grote inspiratie en motivatie geven om verder te oefenen.
Oefening 2; een oefening voor in het dagelijkse leven
In het dagelijkse leven kunnen we ons ook bewust richten op heilzaamheid. Misschien door de oefeningen van de vorige weken te doen en te kunnen ervaren: nu is er opmerkzaamheid. Een moment van het daadwerkelijk voelen van koud bestek, ruiken van het eten dat je kookt. Hier en nu. En mag je het jezelf gunnen om daar even bij stil te staan, blij mee te zijn, ervan te genieten? De heilzame vreugde van de beoefening!
Hieronder vind je de inleiding van de bijeenkomst van week 3 (de uitwisseling van de bijeenkomst is niet opgenomen).
Onheilzame cetasika’s; onheilzame metgezellen van het bewustzijn of mentale factoren (akusala cetasika’s).
Wat is onheilzaam?
De onheilzame metgezellen leiden ons verder weg van vrede en harmonie. Daarom is het belangrijk ook deze goed te leren kennen, zodat wanneer ze aanwezig zijn in de geest, we er geen voeding aan geven en ze kunnen verzwakken. We gaan ons verdiepen in de verschillende onheilzame metgezellen en tegelijkertijd kijken hoe we ermee omgaan. We hoeven geen weerstand of oordeel uit te spreken, ze zijn een onderdeel van onze ervaring. We kunnen ze met een open blik onderzoeken, en we mogen deze onheilzame metgezellen met geduld en vriendelijkheid tegemoet proberen te treden.
Lees- en studiemateriaal
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 9 Onheilzame metgezellen, pagina 111 – 119
Optioneel uit comprehensive manual of Abhidhamma:
• Hoofdstuk 2, Paragraaf 4; (The unwholesome factors + guide to paragraaf 4); pag. 83 - 85
Oefeningen
We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht!
Oefening 1; een oefening voor in de meditatie
Deze oefening kun je doen tijdens (een deel van) de meditatie.
Tijdens de meditatie kun je heilzaam of onheilzaam benoemen. Waarschijnlijk zal dat niet met alles gaan, maar kijk eens hoe ver je komt. We hoeven niet na te denken of dit boosheid of irritatie is, frustratie of onmacht, maar alleen: aha onheilzaamheid. Op die manier benoemen kan helpen, om niet meer zo meegesleurd te raken in allerlei onheilzame verhalen en emoties. En we hoeven niet te onderzoeken of dit compassie of vriendelijkheid is, maar alleen maar: heilzaamheid. Op die manier benoemen kan helpen, om de mooie en heilzame staten van geest te ervaren zonder eraan vast te houden en in de kramp te schieten van ze onder controle willen houden of laten voortduren.
Oefening 2; een oefening voor in het dagelijkse leven
We kunnen in het dagelijkse leven ook oefenen met het zien van wat onheilzaam is. Wanneer we ons opwinden over een nieuwsbericht, iemand ons irriteert tijdens een gesprek, we onrustig worden omdat we nog allerlei zaken op onze to-do-lijst hebben staan. Misschien kun je opmerken: onheilzaamheid is nu aanwezig. Geen verdere voeding te geven aan de inhoud van die emoties en verhalen, kan helpen om er soms iets meer afstand van te ervaren en minder meegesleurd te raken met de emoties van alledag.
En we kunnen ook onderzoeken, wat het effect van die onheilzaamheid is. Is dat alleen op het moment zelf? Of merk je dat het gedurende de dag, of nacht, of zelfs dagen erna, weer “oppopt” in de geest? Te zien wat een sterk effect onheilzaamheid geven kan, kan helpen om het te laten rusten.
Hieronder vind je de inleiding van de bijeenkomst van week 4 (de uitwisseling van de bijeenkomst is niet opgenomen).
Citta – bewustzijn, weten wat er is.
Wat is bewustzijn? De Abhidhamma geeft hier een heel gedetailleerde uitleg over. Dat kan een ondersteuning voor ons zijn, om bewustzijn wat beter te leren begrijpen en te zien, waardoor we gaan opmerken dat bewustzijn niet ik is, of van mij is of onder mijn controle. En uiteindelijk gaat het erom dat in de eigen ervaring te zien. De oefeningen geven je praktische ideeën om je hierin op weg te helpen.
Lees- en studiemateriaal
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 1 Bewustzijn, pagina 25 – (vanaf 121 mogelijke bewustzijnstypen) – 28
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 2 Onheilzaam bewustzijn, pagina 29 – 39
• Het web van wijsheid - Frits Koster Hoofdstuk 4 Heilzaam bewustzijn, pagina 53 – 57 ( tot excursie) en pagina 62 (vanaf 8 functioneel heilzame bewustzijnstypen) - 63
Optioneel uit comprehensive manual of Abhidhamma:
• Hoofdstuk 1, Unwholesome consciousness, paragraaf 4, 5, 6, 7 + guide to paragraaf 4,5,6,7; pag. 33 - 39
• Hoofdstuk 1, Sense sphere beautifull consciousness, paragraaf 13, 14, 15, 16, + guide to paragraaf 13, 14, 15, 16; pag. 46 - 51
Oefeningen
We raden je van harte aan, om door de week heen met de oefeningen bezig te zijn. Je kunt ze gebruiken tijdens je dagelijkse activiteiten en in je meditatie. Door ze te integreren, komt de stof tot leven en kun je in je eigen ervaring op ontdekkingstocht!
Oefening 1; een oefening voor in de meditatie
Deze oefening kun je doen tijdens (een deel van) de meditatie.
Wanneer we mediteren, kan het zo zijn dat we eigenlijk met van alles proberen bezig te zijn. Proberen bij de adem te blijven met de aandacht, of proberen zo opmerkzaam mogelijk benoemen wat we ervaren. En dit kan heel ondersteunend zijn. Maar soms kan het helpen, om minder “uit te reiken” naar de objecten die voorbij komen. We hoeven niet voortdurend onze aandacht naar die objecten (geluiden, fysieke sensaties, gedachten) toe te brengen, maar mogen meer mentaal achterover leunen. En de objecten als het ware naar ons toe laten komen. Hoe minder we “doen”, hoe minder belangrijk al die objecten worden, en krijgen ze de ruimte om te komen en te gaan. Dan kan de geest verder verstillen. En als dat gebeurd, kunnen we ons bewust worden van bewustzijn. Bewustzijn dat zichzelf ervaart, zichzelf tot object neemt. En ook hier geldt hetzelfde, we hoeven er niet naar op zoek te gaan, maar we mogen erop vertrouwen dat wanneer de condities daar zijn, bewustzijn ervaren kan worden.
Als je de vorige oefening lastig vindt of als aanvulling op de vorige oefening kun je deze begeleide meditatie beluisteren:
Being the knowing – Ayya Santacitta - https://www.dharmaseed.org/teacher/278/talk/49517/
Oefening 2; een oefening voor in het dagelijkse leven
Vanuit dat niet-doen, kunnen we ook de dagelijkse dingen in het leven ondernemen. Wanneer we naar het aanrecht lopen, kan er weten zijn van lopen. We richten de aandacht niet naar alle sensaties in de voetzolen, de armen die bewegen, etc, maar het “pure” weten: er is lopen. In plaats van ons bezig te houden met allerlei fenomenen die komen en gaan, zoals bijvoorbeeld geluiden. De aandacht richt zich dan naar buiten, naar het geluid. Het geluid is het object van waarneming. Maar de aandacht kan zich ook richten naar “binnen”, naar dat wat hoort, een U-turn naar binnen maken, richting het proces van horen, bewustzijn. Zo kan bewustzijn als het ware bewust zijn van zichzelf, wordt het subject het object van waarneming. Dat gedeelte van de geest wat niet reageert op alles wat wordt ervaren, wat alleen in stilte “ontvangt”, het kale weten.
En het is niet nodig onszelf hierin te forceren om deze manier van kijken te moeten kunnen of zoiets. Maar we mogen onszelf steeds weer een open uitnodiging aanbieden in deze andere manier van ervaren. En dan met een open blik kijken wat er gebeurd.
Hieronder vind je de inleiding van de bijeenkomst van week 5 (de uitwisseling van de bijeenkomst is niet opgenomen).
© San2ha Metta